voorbeelden van opmerkelijke woorden die iedere Nederlander gebruikt, niet per definitie fout zijn en je toch vaak tegenkomt

Niet mijn bedoeling om op alle slakken zout te leggen, slechts een artikeltje over enkele woorden die jij vrijwel zeker zo uitspreekt of gebruikt omdat we het niet beter weten. Dit hoeft dus niet fout te zijn. Niet per se, althans. Laten we eens beginnen met het eerste voorbeeld:

zonnebrandcreme

Kijk eens goed naar dit woord en probeer te raden wat er vreemd aan is.  Zou het wellicht zonnebrandcrème moeten zijn of zonnenbrandcreme? Zonnebrand is juist de schade die langdurige blootstelling aan sterk zonlicht aanricht en die wil je absoluut voorkomen. Correcter zou dus zijn anti-zonnebrand. Valt het ook op hoe weinig dit woord te horen is? Hetzelfde komt ook vaak voor bij het woord stressballetje waarbij ik aanneem dat je juist van de stress verlicht wilt worden!!

Dat terwijl iedereen toch zeker antibiotica, antidepressieva of anticonceptie zegt zonder anti weg te laten.

lastig

Er gaat geen dag voorbij of ik hoor dit overgebrukte woord honderden keren langskomen. Het woord lastig heeft inmiddels vele synoniemen gekregen, maar wordt tegenwoordig als vast woord overal wel voor gebruikt. Volgens mijn Kramer's woorenboek van de vijfde oplage van de negentiende druk te 1980 van de eerste druk uit 1946 zou lastig in de allereerste plaats: moeilijk of hinderlijk betekenen. Tegenwoordig wordt onder dit woord van alles en nog wat verstaan, zoals vervelend, storend, veeleisend, onaangenaam, gecompliceerd, welke slechts een greep voorbeelden zijn van de vele woorden die momenteel met lastig bedoeld worden. Dus, een beetje creatief zijn met je taalgebruik en variatie gebruiken in plaats van dit woord kan zeker geen kwaad.

zelf

een groot mysterie waarom zoveel landgenoten de taal optooien door het woord zelf achter elk verbum finitum te plaatsen. Wat is het verschil dan tussen 1) ik woon zelf in Bazel 2) ik woon in Bazel? Voorbeeld 2 volstaat volledig, natuurlijk woon je zelf in Bazel. Je kunt toch niet namens iemand anders in Bazel wonen? Ik snap uiteraard wat er mee wordt bedoeld, maar wat is de noodzaak van het woordje zelf dan? Als ik met deze trefwoorden op zoek ga naar voorbeelden op het internet, dan kom ik al meteen uit bij ene Jasper Smit die een liedje een titel geven heeft: Ik heb zelf iemand gepest. Ehh... wat zou eigenlijk het verschil zijn tussen ik heb iemand gepest of ik heb zelf iemand gepest? Kan iemand mij dit uitleggen? Kun je ook iemand pesten met de hulp van een ander iemand?

XL

We weten allemaal waar xl voor staat. En als je dat weet, waarom spreken we de x dan uit op zijn Nederlands? Hetzelfde gebeurt ook met de spelcomputer van Microsoft, de Xbox. Het is overduidelijk een Engels woord, waarom zeggen we met zijn allen dan "iks" in plaats van "eks"? Dat zou net zo raar zijn als je playstation uitspreekt als plee-station, met station klinkend als in treinstation.

arm uit de kom 

 

arm uit de kom is sowieso al fout. Het komt spordadisch voor dat men het heeft over arm uit de kom in plaats van schouder uit de kom. Echter betreft dit de beschrijving van een medische situatie in plaats van de verwonding in kwestie, deze staat bekend als ontwrichting of luxatie. Luxatie/ontwrichting van de schouder, of schouderluxatie / schouderontwrichting is dus het juiste woord.

50 procent

 

Net als met het woordje lastig is "50 procent" ook een populaire woordkeuze die je dagelijks hoort en ziet. Laten we eens een praktijkvoorbeeld erbij pakken en het eerste resultaat analyseren dat we op het internet tegenkomen:

-Aantal voertuigkilometers met 50 procent toegenomen

Nov 19, 2019 - Het aantal kilometers dat met Nederlandse motorvoertuigen per jaar wordt afgelegd is in de periode van 1990 tot en met 2018 met 50 procent toegenomen.

Ik vind het alleen al opvallend waarom 50 wordt genoteerd als een getal en het procentteken achterwege wordt gelaten. In zo'n geval is het 50 %  òf vijftig procent, niet alletwee gecombineerd. En waarom "vijftig procent" in plaats van gehalveerd of verdubbeld? Of een verlaging met de helft of toename met de helft? Procenten zijn voor mij indicaties dat iets moeilijk is in te schatten of in hoeveelheden uit te drukken, maar als het om iets zeer eenvoudigs als de helft gaat zijn procenten vrijwel onnodig. 

 
 

goed en beter

 

Ik hoor dit steeds vaker en ik vraag me af waar dit vandaan komt? Heeft er altijd al een overtreffende trap bestaan van bijvoorbeeld de infinitief opletten? Ik dacht dat opletten al de uiterste mogelijkheid was, je let op of niet. Als je goed opletten zegt, dan snap ik natuurlijk wat je bedoelt, maar is dit niet overbodig? Dan is er kennelijk ook nog beter opletten? Wat volgt daarna als verdere overtreffing? Best opgelet? Of nog veel beter opletten?

gruyere 

 

Mijn favoriete woord op dit lijstje. Probeer het eerst maar eens tien keer uit te spreken en klik dan vervolgens om de echte uitspraak te onthullen. 7 uit 10 dat dit als een verrassing aankomt! Ik heb zeer vaak mensen dit op een nep-Franse manier horen uitspreken. Er is natuurlijk geen enkele Franstalige die gruyère zegt met een scherpe g-klank als in Groningen, een dubbele rollende r en een lange vol uitgesproken e op het einde. Deze kaassoort is overigens vernoemd naar het plaatsje Gruyères in het franstalige gedeelte van Zwitserland.

 

paella

 

Dit is een vermaard Spaans gerecht dat zijn oorsprong kent uit de streek Valencia en dan moet je de echte Spaanse uitspraak ook weten. Waarom zoveel mensen waaronder ook Duitsers dit uitspreken als pa-el-ja zonder dat dit er ook maar een beetje staat is verwonderlijk. Voorkom dus dat je in het buitenland voor aap staat.

 

bodywarmer

 

Weer een weddenschapje doen? 10 uit 10 dat jullie denken dat dit een bestaand Engels woord is. Echter is dit alleen bij ons bekend. Bodywarmer is een Nederlands bedenksel, niet alleen zijn body en warmer twee losse woorden, Engelstaligen verstaan onder body warmer heel iets anders. Wederom, voorkom dat je in het buitenland voor paal staat.

bonusvoorbeelden: 

incheken is een geheel verkeerd nep-Engels woord dat in het Engels nooit gebruikt wordt voor het openbaar vervoer. Daar heet het tapping in/scanning in/touching in (off). Inchecken gebruikt men enkel voor hotels en vluchten. Ik had liever ook dat we het met zijn allen inklokken of aanmelden hadden genoemd, maar daarvoor is het nu veel te laat. The damage is done!!

Internationale reizigers zullen ook vreemd opkijken als ze ons woord tax-free zien. In het Engels spreekt men eerder over duty free.

 

van de vorige eeuw

Sinds de teller van 1999 overging naar 2000 begonnen velen ineens "van de vorige eeuw" toe te voegen aan hun zinnen als ze het over een jaartal hadden die begon met de getallen, 19--. De jaren tachtig van de vorige eeuw klinkt overbodig. We zitten nog lang niet in de jaren tachtig van deze eeuw en het lijkt me ondenkbaar dat de meesten die dit roepen lang genoeg leven om 2080 nog te gaan meemaken. Als het nog verder terug is dan zegt men vanzelf het correcte jaartal van de eeuw erbij. Met andere woorden, we zijn niet achterlijk. Dat zou net zoiets zijn als dat je zou zeggen dat je een kaartspel speelt met een spel kaarten of dat een scheidsrechter fluit op zijn fluitje.

in hart en nieren

Is er niet iets raars aan deze uitspraak? Het lijkt alsof een sportliefhebber dit ooit heeft verzonnen en velen dit zijn gaan nazeggen. Is het niet gewoon met hart en ziel, in volle overtuiging of overgave, met lichaam en geest? Wat hebben de nieren er mee maken?

te allen tijde

 

Dit is een ouderwets synoniem voor de woorden altijd of op elk moment en omdat het stamt uit een tijd waarin er nog naamvallen werden toegepast heeft dit een verplichte vorm. Het woord is sterk verouderd, maar als het dan toch nog gebruikt wordt, doe dat dan wel op de juiste manier. Ik vind het behoorijk knap als het men lukt om het precies om te draaien naar ten alle tijden of ten allen tijden. En zelfs te alle tijde ben ik ook wel eens tegengekomen.

eurocent

Stel je koopt een nieuwe auto en je hebt hem inmiddels al twintig jaar. Blijf je dan na die tijd nog steeds zeggen dat je auto nieuw is? Toch zijn er nog steeds een hoop mensen die de centen eurocenten blijven noemen. Ik kan me niet herinneren dat er ooit iemand het had over guldencenten, echt niet. Daarnaast is het ook opmerkelijk dat het woord cent altijd in enkelvoud wordt uitgedrukt. Wel eens over nagedacht dat je het telkens hebt over vijftig cent en nooit vijftig centen?

vadsig 

 

vadsig betekent lui en traag, maar als ik moderne woordenboeken mag geloven betekent het nu ook voorgoed dat iemand dik of mollig is. De vanDale vermeldt dat bijvoorbeeld en andere online woordenboeken. Het is dan ook aan jou wat je bereid bent te geloven. Het betekent nog steeds loom, lui, slaperig of traag, maar als we het met zijn allen maar vaak genoeg blijven zeggen, dan krijgt het woord vanzelf de gewenste betekenis. Ik vermoed dat Hans Teeuwen dit woord ongekend populair heeft gemaakt. 

 

grill / grillen 

 

overduidelijk een geheel ingeburgerd Engels woord voor roosteren, maar het verbaast me waarom zoveel mensen het dan ook uitspreken met een harde g-klank als in goed en de l te verkorten zodat het klinkt als gguh-ril. Uiteraard houdt natuurlijk niets je tegen om ons eigen woord roosteren te blijven gebruiken.

te danken

 

Het is zo eenvoudig en toch gebruikt men alleen te danken en niet te wijten wanneer dat van toepassing is. Te danken gebruik je alleen wanneer het in een positieve context is. Het is aan jou te danken dat ik mijn vlucht gemist heb! Nou, graag gedaan.

vliegveld

Weddenschapje doen? Ik durf te wedden dat jij het eerder hebt over een vliegveld dan over een luchthaven en ik vermoed dat het bij ons zit ingebakken. In vrijwel alle Romaanse talen en in het Engels heeft men het over een aeroporto, et cetera. Ook in het Duits spreekt men over een Flughafen. Kijken we naar Scandinavische talen dan komen we bijvoorbeeld lufthavn tegen in het Deens. Alhoewel in het Zweeds we het woord flygplats tegenkomen. Komt ons gebruik van het woord vliegveld daar dan vandaan? Nou, zoals je weet is het Afrikaans een verouderde vorm van het Nederlands zoals die ooit bij ons werd gesproken, en driemaal raden hoe de Afrikaners het noemen: jawel, een lughawe. Is dit toeval??!!!

zie ook: elke luchthaven is een vliegveld, maar niet elke vliegveld is een luchthaven.

vinyl

 

vinyl is in het Nederlands een onbestaand woord en voorheen kende ik dit alleen als een soort vloerbedekking. Tegenwoordig is deze term overgewaaid uit de Engelstalige landen als vervanger van de langspeelplaten, lp's of gewoon platen. Net als in de guldentijdperk niemand sprak over guldencenten, hoorde ik het woord vinyl nauwelijks. Uitzonderingen daargelaten, dat waren de experts die het mooi wilden verwoorden net zoals een film in een zeldzaam geval een motion picture wordt genoemd. En als iemand het in die tijd vinyl noemde, dachten wij massaal huh??? Wist je trouwens dat de Duitsers hier een schitterend mooi woord voor hebben? Schallplatten. Prachtig woord, mijn favoriete Duitse woord is dan ook Schallplattenspieler.

ziekte van Lyme

Dit is een vervelend langdurige bacteriele ziekte waar ik het liever niet over heb. De ziekte werd vernoemd naar het dorp Lyme aan de oostkust van de VS en is dus geen eponiem. Is het wel eens opgevallen dat in het Engels men spreekt over Alzheimer's disease of Parkinson's disease, maar dat men dat niet doet met Lyme. Daar zit geen bezits-s aan vast. Het klinkt afwijkend als je Lyme ziekte of de ziekte Lyme zegt met het woordje "van" weggelaten. En dat is omdat dit geheel is ingeburgerd in onze taal.

Amerika

In mijn vorige voorbeeld had ik het over de Verenigde Staten en niet over Amerika. Het is natuurlijk niet fout om dat te zeggen. Toch verbaas ik me wel hoe vaak Nederlanders het hebben over Amerika. Zullen die mensen zich wel eens achter hun oren krabben als Amerika teruggevonden wordt onder de benaming United States? Of United States of America? En dat je Amerikaanse vrienden het telkens hebben over the US of USA?

De Nederlandse regisseur Dick Maas filmde in 1991 een vervolg op Flodder dat hij Flodder in Amerika! noemde. Ik heb natuurlijk wel begrepen dat Flodder in de VS niet zo lekker pakkend klinkt als Flodder in Amerika! en wat nog vreemder is dat de film in kwestie slechts plaats vond in New York stad, dus de suggestie dat we meer van "Amerika" zouden gaan zien was ook een beetje misleiding.

Vele Nederlanders spreken ook over Engeland, en dat ligt eigenlijk een beetje gecompliceerd..of zou ik moeten zeggen, lastig?? Klik daarvoor op deze webschakel. Alhoewel refereren aan Engeland of Schotland zeker niet fout is, zul je toch gaan merken dat ze het land het Verenigd Koninkrijk noemen; the UK, United Kingdom. In bepaalde gevallen beledig je ze zelfs als je een Schot of een Engelsman geen Brit noemt. Er zit zeker verschil in. Als ik op teevee sprekers hoor stellen dat het NHS een gezondheidsstelsel van Engeland is, dan is dat natuurlijk hartstikke vals. Andersom moet je ook oppassen door niet de vergissing te maken wat wel tot Engeland of Schotland behoort en wat tot het gehele Verenigd Koninkrijk. Het grootste meer van Engeland is bijvoorbeeld Windermere, het grootste meer van Groot-Brittanie is Loch Lommond in Schotland, maar het grootste meer van het Verenigd Koninkrijk is dan weer Lough Neagh in Noord-Ierland.

eh, nee...dat is de vlag van het Verenigd Koninkrijk

Britse vlag, Britse...

Neen!...Nee

Honduras

 

Weer een weddenschapje doen? Ik weet wel zeker dat jij dit uitspreekt als Hondoeras. Waarom? Je zegt toch ook geen Boelgarije? Tja, stel dat we deze naam op zijn Spaans uitspreken. Dan gaat die vlieger ook niet op, want Spaanstaligen spreken de h niet uit. Is het dan Engels? Ook niet, want Engelstaligen zeggen geen Hondoeras.

Milan / Ibiza

 

Na wat onderzoek heb ik ontdekt dat het de Italianen zelf zijn die hun stad Milano uitspreken als Milan, met een ie-klank als in het woord vies. Uiterst opmerkelijk is dan, dat wij in Nederland die gewoonte hebben overgenomen. Daar hebben we toch de benaming Milaan voor? Mie-lan, lijkt me echt niet nodig. Daarnaast noemen ook de Engelstaligen het niet zo, die spreken Milan uit met de i-klank als in vis en de klemtoon op de laatste lettergreep.

Een vergelijkbaar voorbeeld is Ibiza. Dit is niet alleen de naam van een Spaans eilandje in de Middellandse zee, maar ook van een motorvoertuigtype de Seat Ibiza. En onze ingeburgerde uitspraak van het woord Ibiza is uiterst merkwaardig te noemen. De Nederlandse muziekgroep the Vengaboys maakten zich in 1999 een beetje belachelijk door een liedje over Ibiza te zingen op een manier zoals geen enkele Spaanstalige of Engelstalige het ooit zou uitspreken. Niet voor niets werd er gegrapt, dat men zou zingen: "whoaa, we are going to eat PIZZA!, whoaa straight from the oven!"

hoe dan ook; hoeveel hadden jullie er goed?